Na 6. međunarodnoj konferenciji o industrijskoj baštini u Rijeci, 24. travnja predstavljena je Panoramska karta i kratak vodič kroz riječko industrijsko nasljeđe u izdanju udruge za promicanje i očuvanje riječke industrijske baštine Pro Torpedo. Autor i urednik projekta je Miljenko Smokvina, uz suradnju niza autora na tekstualnoj prezentaciji značajnih lokaliteta. Tim povodom smo razgovarali s grafičkim dizajnerom Panoramske karte, vojvođanskim arhitektom Aleksandrom Stanojlovićem.
Panoramska karta industrijskog nasljeđa Rijeke, izdavač Pro Torpedo, 2013. , cjelokupna mapa, od Brodogradilišta 3. maj do Martinšćice
Kako je tekla vaša suradnja s udrugom Pro Torpedo na projektu Panoramske karte industrijske baštine Rijeke? U kojoj vam je mjeri ovaj angažman otkrio potencijale Rijeke kao destinacije kulturnog turizma?
Saradnja s Pro Torpedom je bila sjajna. To je grupa profesionalaca kojima je veoma stalo da se sačuva stara industrija Rijeke zato što je Rijeka nekada bila svetska tehnološka avangarda, zato što industrijski ansambli okupiraju najlepše prostore u gradu i zato što su i sami vredni graditeljski ambijenti. Rijeka je nekada bila važan grad u svetskim okvirima, iako danas više nije, ne znači da ne treba da predstavljamo tu baštinu. Pro Torpedo to radi s puno emocija i ja sam to osetio, pa sam se pridružio njihovom entuzijazmu. Rezultat je panoramska karta koja u sebi sadrži osnovni trodimenzionalni prikaz cele Rijeke od Kantride do Martinšćice i sve značajne spomenike industrijske baštine. Urednik izdanja Miljenko Smokvina je sa saradnicima sačinio taj spisak, a ja sam učestvovao u grafičkom oblikovanju. Naravno, bilo je potrebno istražiti teren, ulaziti u zabačene ulice i unutrašnja dvorišta. Poznavao sam grad i ranije, njegovu fizionomiju i topografije, a vremenom sam upoznao i njegov duh. Bio sam slobodan da sugerišem urednicima oko koncepta i kompozicije. Pravljenje karte i grafički dizajn uopšte je dosta složena stvar. Sa jedne strane imamo zadati prostor, spisak lokaliteta, toponime, tekstove i fotografije, a sa druge strane papir određenog formata. Sve to moramo složiti da bi bilo funkcionalno za korišćenje, informativno i estetski dopadljivo, dakle lepo. Osnovni format se onda savija, dobijaju se manja polja i ona su takođe funkcionalne podceline. Panoramska karta industrijskog nasleđa Rijeke je rađena kao presek stanja u 9. mesecu 2013. godine. Vaš portal je pisao o nedavnom osvetljenju dva krana na Lukobranu, kao događaju iz sfere sceničnosti slike grada, ali ti kranovi nisu postojali u vreme preseka stanja, tako da tih kranova na mapi nema. Ali tada je u luci postojao Hidrogliser, koji je danas verovatno recikliran u nekoj železari.
Panoramska karta industrijskog nasljeđa Rijeke, izdavač Pro Torpedo, 2013., detalj cjeline duž doline Rječine
Panoramska karta industrijskog nasljeđa Rijeke, izdavač Pro Torpedo, 2013., naslovna strana
Riječka panoramska mapa nastavlja niz vaših kartografskih projekata, poput prikaza industrijske baštine Beograda ili turističke mape Petrovaradinske tvrđave. Kako ste krenuli u ovaj tip vizualnih prezentacija kulturnog nasljeđa? Što vam, kao arhitektu i dizajneru, predstavlja najveći izazov i poticaj pri izradi specijaliziranih zemljovida?
Ja sam po užem opredeljenju urbanista. Međutim, pošto su u Urbanističkom zavodu tražili da budem više pravnik nego arhitekta, odlučio sam da napustim taj pravac. Znam da je urbanizam serija regula i propisa, ali onda sam trebao da završim pravni fakultet, koji je kraći i lakši. U vreme oko 2000. godine krenuli su i prvi kartografski radovi, za koje sam bio posebno angažovan. Taj mi se posao dopao, bio je kreativan i nezavisan i do danas mi to glavni posao. U međuvremenu sam se razvijao na polju primenjene kartografije i vizuelizacije prostora. Tada su se pojavili i kompjuteri, koji su znatno promenili tehnologiju izrade. Ranije je za izradu neke karte bio potreban čitav geodetski zavod, danas može da se radi iz spavaće sobe. Isto kao i pop muzika, svaki klinac može da napravi svetski hit iz svoje sobe, uz pomoć lap topa. Živim u Pančevu, a sa poslom sam svuda gde treba. To je donelo današnje vreme. Paralelno sa dizajnom, aktivan sam u civilnom sektoru na razvoju i promociji kulturnog nasleđa i održivim vidovima saobraćaja u gradovima.
Ja sam arhitekta koji grafički oblikuje prostor i iz njega izvlači srž, najvrednije segmente, bili to kulturni spomenici, prirodne retkosti, ambijentalne celine, sada je aktuelno industrijsko nasleđe. U osnovi svih projekata je određeni prostor, zgrada, kvart, staro jezgro, ceo grad, regija, iz koga se izvlači lejer kojeg želimo da predstavimo: turistički, kulturni, prirodni, zavisi od naručioca i njegovih zahteva a sve češće to je u sprezi, međusobno prožeto. A prostor najbolje oblikuju arhitekti, tako da smo opet na početku. Ne odustajem od svog primarnog opredeljenja, radio sam dosta urbanističkih konkursa, sa manje ili više uspeha. Veoma me zanimaju javne površine, arhitektura partera. Voleo bih kada bi jednog dana izveo projekat neke pešačke zone.
Urbana arheologija Beograda, prikaz povijesnih slojeva u tri mjerila. Naziv izdanja “Stari Beograd u krugu Dvojke”, izdavač: Kulturni centar Beograda, 2013. Prikaz svih antičkih, srednjovjekovnih i orijentalnih graditeljskih slojeva u današnjem Beogradu
Urednik ste web-stranice itinereri.org koja okuplja značajan broj suradnika, institucija i organizacija sa područja bivše Jugoslavije na mapiranju, osmišljavanju i promociji turističkih ruta spomenika i zanimljivosti kulturne i prirodne baštine. Smatrate li da postoji mogućnosti za razvoj inicijativa na polju tematskog kulturnog turizma u našoj regiji, a koje bi nadilazile nacionalne granice?
Itinerer u ovom slučaju znači planirani obilazak nekog područja, plan puta i u sebi spaja kulturu, prirodu i turizam. Ne onaj klasičan turizam kojeg većina praktikuje, već tip koji u sebi ima kulturu kao osnovu. Znate, mi možemo biti turisti i u sopstvenom gradu, srećan je čovek koji ume da otkrije ovaj segment svog životnog prostora. Web stranica itinereri.org je nastala kao sinteza realizovanih i planiranih radova kolega raznih struka i interesovanja. Ja sam se posebno angažovao na predstavljanju saobraćajne infrastrukture, koja ima elemente spomeničkih vrednosti, na infrastrukturnim sistemima koji još uvek funkcionišu, ali su tehnološki prevaziđeni. Na primer, nekadašnji auto-put Bratstvo Jedinstvo je gradila socijalistička Jugoslavija, kao napredni projekat za svoje vreme. Danas poslednji kilometri tog saobraćajnog, ali i političkog projekta nestaju pod novim asfaltom širokih autoputeva sa šest traka. Ali trase prolaska puta kroz Niš, Beograd, Zagreb, Ljubljanu i Kranj su sačuvane, funkcionišu kao gradske saobraćajnice. Zanimljiva su rešenja petlji Mostar i Autokomanda u Beogradu ili u Držićevoj u Zagrebu. Deonice u Zagrebu još uvek imaju originalne ulične lampe i to postaje baština. Ali svaki obrađeni itinerer na sajtu je istovremeno i predlog za dalju razradu i realizaciju, sve teme su toliko slojevite da se mogu obrađivati u nebrojeno mnogo različitih pravaca.
Panoramska karta starog Kotora, izdavač Ministarstvo kulture i informisanja Crne Gore, 2005.
Gradovi otoci u Jadranskom moru, prijedlog za mrežu gradova iz četiri države. Usporedni prikaz svih otočkih gradova u mjerilu. Preuzeto sa www.itinereri.org
Mislim da potencijala za razvoj kulturnog turizma u regiji ima puno. Čitav Balkan i Panonska nizina su prožeti raznim uticajima koji su dolazili od spolja, sa svih strana i koji su nam ostavili tragove različitih kultura i stilova. Pogledajte koliko ima prožimanja i analogija, sličnosti i razlika na polju gastronomije. Napravite gornju severnu granicu dokle se jede sarma ili donju južnu dokle se sprema bečka šnicla. Kolači su možda još bolji primer, krempite, baklave, šam-rolnice, žerbo kocke… ruske kapice… tiramisu… Ako posmatramo projekte koje je sprovela Jugoslavija, od 1918. do 1990., rasterećena uticaja velikih carstava, veoma je interesantno upravo tehničko nasleđe, infrastruktura, železnica, energetska postrojenja. Koliko ima zapuštenih i potopljenih brodova, kao posledica nemirnog područja. Naša društva pojedinačno nemaju kapacitet da se staraju o ovom vidu nasleđa, ali verujem da bi uz pomoć evropskih fondova mogao da se napravi međunarodni centar za istraživanje, konzervaciju i muzejsku prezentaciju dunavske rečne flote, ili jadranska priča u kojoj bi učestvovale sve države Istočnog Jadrana. Vlade mogu da učine mnogo na zbližavanju kroz programe u kulturi i time će i ljudi više komunicirati. A pojedinačno, svako od nas može istraživati i baviti se svime što nas zanima, administrativnih barijera je sve manje.