Otkad je zatvoren krajem 1980-ih godina, vrata Starog zatvora u Kotoru rijetko kada su otvarana.
Već šestu godinu zaredom ih otvara Kotor Architectural Prison Summer School za studente arhitekture, međunarodne stručnjake u raznim oblastima, crnogorsku javnost i lokalnu zajednicu.
Stari zatvor je važan ne samo kao baza ljetnje škole i izuzetno zanimljiv i moćan napušten objekat, već kao potencijalni javni prostor koji je zanemaren i zapostavljen mnogo vremena prije nego je KotorAPSS ušao u njega 2012. godine.
Kotor je grad pod zaštitom UNESCO-a, i kao druge mediteranske UNESCO lokacije, uz to je i veoma popularna kruzing destinacija. Kruzing turisti dolaze nakratko, u jednodnevnoj posjeti šetaju kroz grad jedva ga upoznajući.
Ovo je jedan od okidača zbog kojih je KotorAPSS 2017 predložio privremene intervencije na skrivenim javnim prostorima kako bi testirao važnost i relevantnost savremenog programa i kulture, kao još jedan sloj u postojećoj scenografiji grada, ne samo za posjetioce već i za mještane takođe.
Dok se bavi ovim i drugim pitanjima vezanim za gradski prostor, od 2012. godine KotorAPSS privlači stručnjake i studente iz svih krajeva svijeta, i ne samo s ciljem uključivanja u obrazovnu mrežu Balkana, već i s namjerom jačanja komunikacije i javnih rasprava koji će rezultirali promjenama razmišljanja na mnogim nivoima.
Svake godine KotorAPSS okuplja oko 400 arhitekata, studenata i drugih posjetilaca kroz razne događaje. Ističe se kao najvažniji arhitektonski događaj u Crnoj Gori i jedan od najznačajnijih u regionu.
Prvi KotorAPSS se kroz studentsku radionicu bavio upravo temom starog zatvora, njegovim mogućim oživljavanjem kroz namjene koje su mu u prostornim segmentima dali studenti podijeljeni u pet grupa.
Tokom godina zatvor je postao epicentar razmišljanja o drugim napuštenim i nekorišćenim prostorima u Kotoru: Hotel Fjord i Industrijska zona, da bi se poslednje dvije godine istraživanja sumirala kroz konferencije u seriji RE-USE-a, kao i finalnog simpozijuma crnogorskog predstavljanja na XV Venecijanskom bijenalu arhitekture.
Tokom godina na KotorAPSS-u predavanje je održalo 64 stručnjaka, a među njima su najistaknutija imena na svjetskoj arhitektonskoj sceni.
Ove godine KotorAPSS je šesti put otvorio vrata Starog zatvora postavši sedmodnevni dom 26 studenata iz 16 zemalja koji su pod mentorstvom Numen/For Use-a radili instalacije, odgovarajući na ovogodišnju temu Temporary/Privremeno u arhitekturi.
Cilj instalacija nisu bile instalacije same po sebi, već se kroz analizu konteksta, izbora materijala, tehnologije kao cilj postavilo iskustvo posjetioca koji će ih individualno doživljavati i kroz to mijenjati svoju percepciju o konkretnom prostoru, i prostoru uopšte.
Na taj način, ove instalacije stvaraju nov jezik, jezik na kome možemo komunicirati sa sličnim prostorima u našim gradovima, na kome možemo reći nešto i o okruženju i o sebi.
Produkt radionice su studentske instalacije: Oculus, Stair Strike, How deep is your love, Scope/Polje, Corona, Broken Light i Agora.
Oculus
Aiste Ambrazeviciute, Sabina Marov, Luka Ljumović
Instalacija je inspirisana beskonačnim nizanjem geometrije trougla unutar definisanog područja. Nova definisana struktura potonula u prostoru djeluje kao kontrast u okviru ove mikro lokacije koja je geometrijski nedefinisana. To je skulptura, formirana pogledom prema dominantnom otvoru prema nebu.
Posjetilac je pozvan da pristupi instalaciji iz dva smjera: s nivoa ulice i s gornjeg nivoa – terase Starog zatvora.
Stair Strike
Agata Skorka, Nikola Abramović, Sara Simoska
Instalacija Stair Strike eksperimentiše mogućnostima percepcije posmatrača koji se kreće centralnim stepeništem u Starom zatvoru.
Sama instalacija teži da zamrzne trenutak u kojem se događa interakcija između čovjeka i prostora, a ima za cilj da posjetioca sprovede kroz prostore zatvora da bi na kraju došli do unutrašnjih dvorišta i ostalih instalacija.
How deep is your love
Chi Chu Tang
Svaki pojedinačni konop predstavlja jednu osobu, jednog grešnika. Uvrtanje pojedinačnog konopa rezultira amorfnom masom koja predstavlja mozak i uvrnutu dušu zatvorenika. Takođe može biti morsko stvorenje koje plovi u vodi, ali i biljka ukorijenjena u zatvoru.
Scope/Polje
Ines Pajović, Kristina Savić, Lina Viluma, Luka Ljumović, Miljena Vučković, Sherief Al Rifai
Instalacija Polje se fokusira na prostorne odnose između unutrašnjosti zatvorskih zidina i prostora koji definišu spoljašnjost.
Uprkos blizini, “spolja” ostaje nedostižna želja, naglašena postojanošću čeličnih rešetki koje prekrivaju prozorski otvor, i fizičkom dimenzijom fenestracije koja ograničava pogled ka kotorskom nebu.
Polazeći od usmjerenosti vizura unutar zatvora, naročito “zazidanih” pogleda kroz prozore ćelija, “Polje” stremi da pobjegne ka izrazu slobode mijenjajući perspektivu zatvorenika u pogled ka nebu.
Corona
Ana Aleksić, Andrew Scheinman, Bojana Bobičić, Dejan Todorović, Gosia Pawlowska, Miloš Đikanović, Snežana Zlatković
Mjesto intervencije je granica između zatvora i crkve Sv. Pavla.
Spajanjem mnoštva okolnih tačaka, sa postojećim centralnim cilindričnim elementom u prostoru – starim bunarom, nastaju različito orijentisane ravni koje formiraju radijalnu kompoziciju.
Broken Light
Đina Prnjat, Janž Omerzu, Nemanja Mitrović, Sonja Jankov
150 linija užeta čine projekciju rešetki šest prozora zatvorskih ćelija na zid ka kome su okrenuti. Iz svakog prozora pruža se 25 linija koje se sastaju u jednoj tački i na ovaj način povezuju izolovane zatvorske ćelije.
Geometrija instalacije je vrlo stroga i precizna, u kontrastu sa okolnim ruiniranim prostorom i zelenilom. Ove linije simbolizuju svjetlosne zrake i misli iz ćelije koje povezuju šest prostora dok se nastavljju u vanjskom prostoru, ali ne zadugo jer ponovo udaraju u zid.
Agora
Dimitrios Chatzinikolis, Georgios Grigoriadis, Vasilis Aloutsanid
agora (/ˈæɡərə/; antičkigrčki: Ἀγορά Agorá)
Mjesto sastajanja, okupljanja i skupova; centralni javni prostor u antičkim grčkim gradovima. Agora je bila centar atletskog, umjetničkog, duhovnog i političkog života grada.
Prema drevnoj izreci okerom bojani crveni konop je korišćen za okupljanje građana raštrkanih oko agore u Atini kako bi prisustvovali sastancima skupštine. Građani koji su na odjeći imali crvene mrlje, a nijesu prisustvovali skupštini, bivali su podložni kazni.
Koncept instalacije zasnovan je na analizi hijerarhije unutrašnje strukture i procesa izrade konopa, što rezultira strukturom od osam pletiva. Struktura počinje pletom osam konopa, a čvorovi se postepeno šire udaljavajući se od centralne tačke. Veliki konop se otvara da bi formirao prostor koji provocira i ujedno označava mjesto centralne skupštine – agore.
Ovo je pop-up agora, mjesto okupljanja i kolektivnih događaja u Kotoru.
Mi sada stojimo kao jezgro konopa, sada smo mi njegove niti, mi formiramo uže.
Dijana Vučinić (osnivač i programska direktorica KotorAPSS-a) je naglasila da je inicijalna ideja ljetnje škole tokom godina bila aktiviranje javnih prostora prije svega u Kotoru, dok se ove godine ta ideja skoncentrisala na prostor Starog zatvora.
Cilj tog aktiviranja je da se datom kontekstu da sloj savremenog koji će istaknuti potencijal i kvalitet prostora u kome se nalazi, i konačno – izazvati pažnju zajednice i pokrenuti inicijativu za oživljavanje.
Nikola Radeljković, foto: Ivan Čojbašić
Nikola Radeljković (Numen/For Use), mentor na ovogodišnjoj radionici, istakao je da ovakve vrste intervencija skreću pozornost javnosti na važnost ovakvih prostora – prostora za stvaranje savremene kulture, eksperimente, živi doprinos tradiciji na kojoj ovakvi istorijski i turistički gradovi leže, i od koje žive – međutim oni istovremeno režu granu od koje žive, jer monokultura turizma zapravo uništava svaku lokalnu samoinicijativu, intervenciju i inovativnost.
Cilj sedmodnevne radionice je bio potaknuti mlade ljude da ne budu zarobljeni unutar okvira svoje struke, da pokušavaju iskorake, istražuju mogućnosti dostupnih materijala i dostupnih tehnologija.
U okviru ovogodišnje ljetnje škole, u periodu od 15. do 22. jula, kao prateći dio radionice održana su predavanja Nikole Radeljkovića (Numen/For Use) i Dijane Vučinić, osnivača i programskog direktora KotorAPSS-a.
Prve noći finala programa, u petak 21. jula na Pjaci od zatvora održana su javna predavanja Anastasiosa Teliosa, profesora na AUTh-u u Solunu i Jamesa Taylora Fostera, pisca, kustosa, arhitekte i uz to urednika Archdailya, svjetski najposjećenijeg portala u oblasti arhitekture i urbanizma.
Za učešće na KotorAPSS-u ove godine prijavilo se 140 studenata iz više od 30 zemalja, a izabrano je njih 26 koji su u toku sedmodnevne radionice radili u grupama i individualno na realizaciji sedam instalacija u unutrašnjem i vanjskom prostoru Starog zatvora u Kotoru.
Cilj ovih instalacija je testiranje mogućnosti oblikovanja i oživljavanja javnih prostora, a kako instalacije Numen/For Use-a karakteriše neobičan izbor materijala tako su studenti KotorAPSS-a izrađivali instalacije od konopa proizvedenog u fabrici ribarske opreme UNA iz Tivta. Ovaj lokalno proizveden konop osim što je jedan od najjednostavnijih i najprimitivnijih materijala koje je koristio čovjek, a uz to na više nivoa reflektuje i nasljeđe Kotora i šire regije Boke Kotorske.
Organizator i pokrovitelj KotorAPSS-a je DVARP, a osim UNE glavni sponzori šestog KotorAPSS-a su KNAUF i ACO Grupa, dok se program se realizuje i uz podršku Opštine Kotor.
Izložbe instalacija u Starom zatvoru biće otvorene za javnost u periodu 30 dana od dana otvaranja (22. jul), od 14:30h do 18:00h.
Ana Dobrašinović
Fotografije: Luka Bošković
